|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| węgierski |
Budapeszt |
republika |
31 października 1918 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 93,030 km2 |
10,01 mln |
forint (HUF) |
Isten áldd meg a magyart |
Węgry (węg. Magyarország; Republika Węgierska, Magyar Köztársaság) - państwo w Europie Środkowej. Od 2004 r. należy do Unii Europejskiej.
Ustrój polityczny: Kontury ustroju politycznego Węgier zostały zarysowane podczas obrad tzw. Trójkątnego Stołu (jesień 1989). Węgry są od tego czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym. Jednoizbowy parlament wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych, częściowo metodą proporcjonalną, po części w okręgach jednomandatowych. Prezydenta wybiera Zgromadzenie Narodowe na okres pięciu lat (może kandydować na drugą kadencję). Rząd tworzy lider zwycięskiego ugrupowania - ma on zazwyczaj charakter koalicyjny. Na Węgrzech istnieją dwa główne ugrupowania: wywodząca się z czasów WRL Węgierska Partia Socjalistyczna (MSZP) oraz Partia Obywatelska Fidesz. Socjaliści współrządzą zazwyczaj z wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji liberałami (Związek Wolnych Demokratów).
Geografia: Węgry są niemal w całości położone w nizinnej i równinnej Kotlinie Panońskiej. Wyjątkami są Średniogórze Północnowęgierskie - należące do Karpat pasmo średnich gór (Börzsöny, Gödöllő, Cserhát, Mátra z najwyższym szczytem Węgier Kékes, Góry Bukowe, Góry Tokajskie) na północnym wschodzie kraju oraz Alpy Węgierskie (Góry Szoprońskie i Kőszeg) na granicy zachodniej. Największe rzeki Węgier to Dunaj, Cisa i Drawa. Na Węgrzech leży największe jezioro Europy Środkowej - Balaton. Koło Hévíz znajduje się największe na świecie jezioro termiczne.
Gospodarka: Na Węgrzech występują stosunkowo różnorodne, choć mało zasobne złoża surowców mineralnych. Eksploatuje się tu głównie boksyty (systemem odkrywkowym), ponadto eksploatacja niewielkich złóż rudy manganu, miedzi, cynku, ołowiu, uranu, węgla brunatnego, węgla kamiennego, rudy żelaza, oraz niewielkie złoża ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozwinięty przemysł chemiczny (nawozy i tworzywa sztuczne), maszynowy (produkcja obrabiarek, maszyn rolniczych, sprzętu gospodarstwa domowego), elektrotechniczny i elektroniczny (silniki elektryczne, sprzęt oświetleniowy, telekomunikacyjny i sprzęt gospodarstwa domowego, udział m.in. Siemensa, Philipsa i General Electric), metalurgiczny (hutnictwo aluminium), samochodowy i środków transportu (m.in. nowe fabryki General Motors i Forda, autobusy, samochody ciężarowe, lokomotywy spalinowe, wagony kolejowe oraz statki rzeczne), spożywczy (winiarski, olejarski, owocowo-warzywny, cukrowniczy, olejarski, mięsny, tytoniowy), odzieżowy i obuwniczy, cementowy, porcelanowo-fajansowy oraz przemysł poligraficzny.
Wysoko rozwinięte rolnictwo, Węgry posiadają najwyższy w Europie odsetek gruntów ornych wynoszący prawie 50%, łąki i pastwiska 12,5%, sady 2,5%. Rolnictwo cechuje wysoki poziom mechanizacji i chemizacji. Uprawa się pszenicę, kukurydzę, jęczmień, buraki cukrowe, słonecznik, ziemniaki, rośliy pastewne, konopie i tytoń. Rozwinięte warzywnictwo (papryka, pomidory, cebula) i sadownictwo (morele, brzoskwinie, jabłonie, śliwy), uprawa winorośli zajmuje ponad 4% powierzchni gruntów ornych. Ponadto pszczelarstwo oraz hodowla bydła, trzody chlewnej, owiec i drobiu.
Rozwinięta turystyka, przynosząca znaczne dochody. Węgry odwiedza ponad 30 mln turystów rocznie. Duża i nowoczesna baza hotelowa, znane kąpieliska nad Balatonem i liczne miejscowości wypoczynkowe.
Demografia: Węgrzy 89,9%, Romowie (Cyganie) 4%, Niemcy 2,6%, Serbowie 2%, Słowacy 0,8%, Rumuni 0,7%.
Historia: Pierwotnie zamieszkująca tereny Węgier ludność celtycka została w I w. p.n.e. podbita przez Rzymian, którzy założyli na terenach w zakolu Dunaju prowincję o nazwie Panonia. Po upadku Rzymu tereny te zajmowane były kolejno przez Hunów, Wandalów, Wizygotów i Awarów, zaś w początkach IX wieku powstało tu słowiańskie Państwo Wielkomorawskie, któremu kres położyło pojawienie się pod koniec IX wieku Madziarów pod wodzą Árpáda.
Dynastia Arpadów panowała na Węgrzech do końca XIII wieku. Za twórcę państwa uważany jest, koronowany w 1001 pierwszy król Węgier, Stefan I, który ostatecznie przeprowadził chrystianizację swojego państwa. W latach 1241-42 Węgry, jak wiele innych krajów wschodniej Europy, zostały zniszczone przez najazdy mongolskiej Złotej Ordy.
Szczyt potęgi państwo węgierskie osiągnęło za panowania Macieja Korwina, który przyłączył do królestwa Śląsk, Łużyce, Morawy oraz Dolną Austrię. Potęga Węgier załamała się jednak zupełnie po 1526 w wyniku klęski w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W niedługim czasie cały teren dzisiejszych Węgier został opanowany przez Turcję. Kres tureckiemu panowaniu przyniosła dopiero klęska imperium osmańskiego pod Wiedniem.
Po wycofaniu się Turków, Węgry znalazły się pod władzą Habsburgów - w roku 1804 weszły w skład Cesarstwa Austriackiego, które następnie w 1867 zostało przekształcone w Austro-Węgry. Całkowitą samodzielność uzyskano dopiero po I wojnie światowej.
Po czteromiesięcznym eksperymencie jako Republika Rad, w 1919 zmieniły się Węgry pod rządem Béli Kuna w autokratycznie rządzony kraj, który w 1920 w wyniku ustaleń traktatu w Trianon okrojono o dwie trzecie (Burgenland, Słowacja, Siedmiogród, Chorwacja i Slawonia), a jego armię do 32 tys. i jako pozostałość Austro-Węgier, obarczono na kolejne 33 lata płatnością reparacji wojennych.
Formalnie Węgry ogłoszono ponownie monarchią, jednak tron pozostał nieobsadzony. Dwukrotne próby odzyskania korony przez króla Karola IV nie powiodły się, a na czele państwa stanął były admirał austro-węgierskiej floty - Miklos Horthy.
W wyniku kryzysu gospodarczego i rewizjonistycznej propagandy, nastąpiło zbliżenie z hitlerowskimi Niemiecami, koalicja z państwami osi i udział w II wojnie światowej po niemieckiej stronie. W siepniu 1943 rząd Węgier z premierem Horthy zaproponował aliantom traktat pokojowy, co w marcu 1944 spowodowało zajęcie Węgier przez wojska niemieckie. Już w październiku 1944 część Węgier została zajęta przez Armię Czerwoną (wojska węgierskie walczyły na wschodnim froncie), ostatnie walki zakończyły się na terenie Węgier 4 kwietnia 1945.
Po wojnie kraj należał do tzw. bloku wschodniego, będącego pod kontrolą ZSRR. Próba odzyskania niepodległości i demokratyzacji w 1956 zakończyła się krwawą sowiecką interwencją zbrojną.
W roku 1989 Węgry usunęły stalową kurtynę dzielącą bloki wschodni i zachodni, otwierając granicę z Austrią. W 1990 przeprowadzono na Węgrzech pierwsze po II wojnie demokratyczne wybory.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
