|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| hiszpański |
Panama |
republika |
3 listopada 1903 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 78,200 km2 |
3,0 mln |
balboa (BSD) |
Himno Istmeno |
Panama (Republika Panamy, Republica de Panama) - państwo w Ameryce Środkowej, położone nad Morzem Karaibskim i Oceanem Spokojnym. Graniczy z Kolumbią (225 km) i Kostaryką (330 km) - łączna długość granic lądowych wynosi 555 km, ponadto 2490 km wybrzeża morskiego. Znana głównie z Kanału Panamskiego dzięki któremu statki aby przepłynąć z zachodu na wschód Ameryki nie muszą opływać Ameryki południowej i przechodzić przez Cieśninę Magellana.
Ustrój polityczny: Panama jest republiką konstytucja została uchwalona w 1972, znowelizowana w 1983. Głową państwa i szefem rządu jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na kadencję 5-letnią. Władza ustawodawcza należy do 1-izbowego Zgromadzenia Ustawodawczego o kadencji 5-letniej, wybieranego w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd powoływany przez prezydenta i przed nim odpowiedzialny.
Geografia: Terytorium Panamy stanowi wąski (od ok. 50 km do ok. 200 km) pas lądu, łączący Amerykę Południową z Ameryką Północną. W najwęższej części, zw. Przesmykiem Panamskim, znajduje się Kanał Panamski. Ponad 50% pow. kraju zajmują wyżyny i góry Kordylierów Centralnych. Na zachodzie Cordillera de Veraguas z licznymi stożkami wulkanów (m.in. Chiriquí, najwyższy szczyt kraju, 3478 m), na wschodzie - Serranía del Darién (wys. do ok. 1900 m). Na wybrzeżach - aluwialne niziny. Wybrzeża rozczłonkowane (łączna dł. ok. 2000 km). Liczne zatoki, największe: Panamska (Ocean Spokojny) i Moskitów (Morze Karaibskie). Wzdłuż wybrzeży rafy koralowe (zwł. na Morzu Karaibskim) i ok. 1600 wysp (m.in. Archipelag Perłowy na Oceanie Spokojnym). Obszar Panamy jest położony w strefie aktywnej sejsmicznie. Klimat równikowy, na pn. wybitnie wilgotny (opady całoroczne, do 4000 mm), na pd. wilgotny (opady gł. w półroczu letnim, 1500-2500 mm rocznie). Średnia temperatura miesięczna: 26-28°C na nizinach i ok. 17-10°C w górach. Na wybrzeżu Morza Karaibskiego częste burze (do 200 rocznie). Gęsta sieć krótkich rzek, wpadających głównie do Oceanu Spokojnego. Lasy (44% pow.) równikowe wilgotne na północy i zrzucające okresowo liście - na południu oraz namorzynowe - na wybrzeżu Morza Karaibskiego. W kotlinach roślinność sawannowa.
Gospodarka: Kraj rozwijający się. Gospodarka Panamy należy do bardziej stabilnych w Ameryce Środkowej, ale poziom życia społeczeństwa jest niski, szacuje się, że ok. 50% ludności żyje poniżej poziomu ubóstwa. Największy udział w tworzeniu produktu krajowego brutto mają usługi (76% - 1991), co wiąże się z obsługą Kanału Panamskiego, rolnictwo dostarcza - 11%, a przemysł - 13%. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosi 2040 dolarów amerykańskich rocznie. Znaczne dochody przynosi turystyka (ok. 300 tys. turystów rocznie).
Demografia: Około 60% ludności Panamy stanowią Metysi, 20% - Mulaci i Murzyni, 10% - ludność pochodzenia europejskiego, poza tym Indianie, skupieni głównie na wybrzeżu Morza Karaibskiego, m.in. w Comarca de San Blas. 84% społeczeństwa to katolicy, ok. 5% - protestanci. Wysoki przyrost naturalny, ok. 21 promili rocznie (1999-2001); 1/3 ludności w wieku do 14 lat. Średnia gęstość zaludnienia 33 mieszkańców na km2 (2000), największa - w środkowej części, w strefie Kanału Panamskiego. W miastach mieszka 53% ludności. Główne miasta: Panama, San Miguel, David, Penonomé, Colón. W rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie jest zatrudnionych 23% ludności zawodowo czynnej, w przemyśle - 15%, w usługach (głównie przy obsłudze Kanału Panamskiego) - 62% (2000); bezrobocie obejmuje ok. 14% ludności zawodowo czynnej.
Historia: Obszar zasiedlony pierwotnie przez Indian, gł. Czibczów. Do podboju hiszpańskiego znajdował się w zasięgu handlu prowadzonego przez Azteków i Majów. Przez Europejczyków odkryty ok. 1501, stał się posiadłością hiszpańską. Od 1535 wchodził w skład wicekrólestwa Nowej Hiszpanii, od 1717 - wicekrólestwa Nowej Granady. Przez cały okres kolonialny był centrum wymiany handlowej. Po wyzwoleniu spod panowania hiszpańskiego Nowej Granady 1819, Panama, jako jej prowincja, weszła w skład Wielkiej Kolumbii. Od 1830 należała do Kolumbii. Znaczenie Panamy wzrosło z chwilą wybudowania (1850-1855) kolei łączącej Ocean Spokojny z Morzem Karaibskim, a zwłaszcza w związku z budową (od 1881) Kanału Panamskiego. W latach 1855-1886 miała autonomię wewnętrzną, którą utraciła wskutek dążeń secesjonistycznych. W 1903 z inspiracji USA oderwała się od Kolumbii (na czele ruchu separatystycznego stał M. Amador Guerrero) i utworzyła odrębną republikę. Traktat z 1903 (Hay-Bunau-Varilla) przyznał USA wieczystą dzierżawę Strefy Kanału Panamskiego i prawo stacjonowania na terenie Panamy wojsk amerykańskich. W następnych latach rozwój gospodarki był związany z Kanałem, na prowincji tradycyjna gospodarka rolna (gł. uprawa bananów). W latach 30. wystąpiły konflikty społeczne na tle rasowym, wywołane przez nacjonalistyczny ruch, na którego czele stał A. Arias Madrid. Ustaliły się silne wpływy polityczne i ekonomiczne USA, podczas II wojny światowej na terenie Panamy utworzono amerykańskie bazy wojskowe. Po wojnie konflikty z USA (1964 zerwanie stosunków dyplomatycznych), załagodzone układem z 1965, zawierającym obietnice uznania przez USA pełnej suwerenności Panamy w Strefie Kanału. W latach 60. szybki rozwój ekonomiczny, związany ze szczególnymi stosunkami z USA, dzięki którym Panama pełniła funkcje pośrednika w handlu między USA a niektórymi państwami Ameryki Łacińskiej. W 1968 zamach stanu i (do 1969) rządy junty wojskowej. Od początku 1969 faktyczną władzę w Panamie sprawował gen. O. Torrijos Herrera (1972-1978 premier z nadzwyczajnymi pełnomocnictwami): zakaz działalności partii politycznych, reformy społeczno-gospodarcze, między innymi w dziedzinie rolnictwa i oświaty. W 1973 ponowne zaostrzenie konfliktu z USA - Panama wystąpiła z żądaniem suwerenności w Strefie Kanału i wycofania z jej terenu wojsk amerykańskich. Kilkuletnie rokowania z USA w sprawie Kanału, prowadzone przy poparciu państw latynoamerykańskich dla Panamy, zostały zakończone 1977 układem, który spełnił roszczenia Panamy i ustalił warunki przekazania jej Strefy Kanału. Od 1978 rządy cywilne, a faktycznie dyktatura wojskowa gen. Torrijosa (do 1981). Dzięki szybkiemu rozwojowi usług w dziedzinie handlu, bankowości i transportu morskiego (tzw. tania bandera) utrzymywał się wzrost gospodarczy i ekspansja zagranicznego kapitału inwestycyjnego, głównie z USA. Od 1983 dyktatura gen. M. Noriegi: program oszczędnościowy w gospodarce, narastanie konfliktów między władzą a opozycją cywilną, od 1987 konflikt z USA, zaostrzony 1988 po nieudanej próbie zamachu stanu. Od 1989, po unieważnieniu przez władze wyborów prezydenckich, dalszy wzrost napięć wewnętrznych i pogorszenie stosunków Panamy z krajami Ameryki Łacińskiej. W wyniku interwencji wojsk USA (1989) aresztowano gen. Noriegę, rządy objął prez. G. Endara, zwycięzca wyborów 1989. Szybko stracił poparcie społeczeństwa (1992 odrzucono w referendum jego projekt reformy konstytucji). W wyborach prezydenckich 1994 zwyciężył E. Pérez Balladares z opozycyjnej Rewolucyjnej Partii Demokratycznej. Podjęto rokowania na temat formy obecności amerykanów po 1999 w strefie Kanału Panamskiego i przyszłości bazy lotniczej w Howard, która jest wielonarodowym ośrodkiem walki z handlem narkotykami. Przyjęto prawo o Władzy Kanału Panamskiego, autonomicznej i niezależnej finansowo, która przejęła zarząd w XII 1999 po zakończeniu działalności Komisja Kanału Panamskiego.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
