|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| litewski |
Wilno |
republika |
6 września 1991 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 65,200 km2 |
3,58 mln |
lit (LTL) |
Tautiska Giesme |
Litwa (lit. Lietuva, Republika Litewska, Lietuvos Respublika) - państwo w północnej Europie Wschodniej, jedna z republik nadbałtyckich. Graniczy od zachodu z Rosją, od południa z Polską, od wschodu z Białorusią i od północy z Łotwą. Jest członkiem Unii Europejskiej oraz NATO.
Ustrój polityczny: Tak jak w pozostałych krajach nadbałtyckich parlament jest jednoizbowy. Zasiada w nim 141 posłów wybieranych na 4-letnią kadencję. Wybory do parlamentu odbywają się systemem mieszanym, gdzie każdy obywatel ma 2 głosy: jeden oddaje na kandydata ze swojego okręgu (obowiązuje system większościowy), drugi na kandydata z ogólnokrajowej listy (system proporcjonalny).
Rząd kształtowany jest przez kandydata na premiera wskazanego przez Prezydenta i musi uzyskać votum zaufania Seimas. Składa się z premiera i ministrów (nie ma wiceministrów ani wicepremiera)i obraduje na posiedzeniach rządu.
Geografia: Ukształtowanie powierzchni nizinne, o rzeźbie polodowcowej, średnia wysokość 99 m n.p.m., najwyższe wzniesienie Juozapine 294 m, na Wyżynie Miednickiej. Wybrzeże morskie jest przeważnie niskie i wyrównane, wnętrze kraju zaś nizinne z licznymi formami polodowcowymi. Większa część powierzchni Litwy znalazła się w zasięgu zlodowacenia wałdajskiego. Przeważają równiny moreny dennej, pojeziorno-lodowcowe i sandrowe z wydmami śródlądowymi. W zachodniej części Wysoczyzna Żmudzka (wysokość do 234 m), na południowym-wschodzie (na pograniczu z Białorusią) Pojezierze Litewskie (Wileńskie) rozdzielone dolinami Niemna i jego dopływu Wilii na 3 oddzielne wzniesienia, Sudawskie, Dżukijskie i Auksztockie. Wąski pas pobrzeża nad Zalewem Kurońskim, odgrodzony od Morza Bałtyckiego Mierzeją Kurońską z wielkimi wałami wydm, na południu delta Niemna.
Klimat umiarkowany ciepły, przejściowy między morskim nad wybrzeżem Bałtyckim i o wzrastających ku wschodowi cechach kontynentalnych, występują charakterystyczne silne wiatry i szybkie zmiany pogody. Średnia temperatura w styczniu od -7°C na wschodzie do 0°C na wybrzeżu, w lipcu ok. 17-18°C. Najniższa odnotowana temperatura -43°C, najwyższa 37°C.
Opady głównie latem, średnio roczne wynoszą ok. 600-800 mm i więcej, szczególnie w zachodniej części Wysoczyzny Żmudzkiej. Rozwnięta gęsta sieć rzek (na 1 km2 przypada 0,4 km rzeki) typu równinnego, zasilanych przede wszystkim wodami ze stopionych śniegów, co jest przyczyną gwałtownego wzbierania stanów wód na wiosnę i występowaniem licznych powodzi. Największa rzeki: Niemen o długości w granicach Litwy 469 km, wraz z dopływani: Wilią, Niewiażą, Dubisą oraz górny bieg Windawy. Na Litwie znajduje się ponad 4000 jezior zajmujących 1,5% powierzchni kraju, najwięcej na Nizinie Wilejsko-Żejmiańskiej, głównie pochodzenia polodowcowego. Największe jezioro to Druksiai (przy granicy z Białorusią), najgłębsze Tauroginie (maksymalna głębokość 60,5 m), najdłuższe (typu rynnowego) to Asveja o długości 30 km.
Przeważają gleby ubogie darniowo-bielicowe (ok. 1/2 pow. kraju), darniowo-glejowe i bielicowo-bagienne (rędziny 7% i mady 1%). Litwa leży w strefie lasów mieszanych, na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe z sosną zwyczajną, a na glebach żyźniejszych lasy świerkowe ze świerkiem pospolitym z udziałem drzew liściastych lub dąbrowy z dębem szypułkowym, a na południu lasy dębowo-grabowe. Lesistość kraju wynosi 26%, pastwiska zajmują 17% powierzchni. Liczne torfowiska (ponad 6 tys.) zajmują ok. 5% powierzchni kraju, szczególnie rozległe na Wysoczyźnie Żmudzkiej. Rezerwaty przyrody (m.in. łabędzie pod ochroną na jeziorze Zuvintas): Litewski Park Narodowy (Aukstaitija), założony w 1974, o powierzchni 30 tys. ha, ponad 60% obszaru parku zajmują lasy.
Historia: Pochodzenie nazwy Litwy (Lietuva) nie zostało jednoznacznie wyjaśnione. Przyjmuje się, że pochodzi ona od nazwy rzeki Leita, co oznaczałoby "ludzi znad rzeki", bądź "kraj nad rzeką".
Do końca XIII wieku tereny Litwy zamieszkiwały liczne plemiona, które nie tworzyły zwartego organizmu państwowego. Dopiero od XIII wieku związkom plemiennym zaczęli przewodzić książęta - kunigasi - spośród których największe znaczenie mieli Ryngoldowiczowie, których najlepszym przedstawicielem był Mendog (Mindaugas). Ok. 1235 roku, pod wpływem zagrożenia najpierw ze strony zakonu kawalerów mieczowych (od 1202), a następnie zakonu krzyżackiego (od 1237 roku), Mendog zjednoczył litewskie plemiona i skupił władze w jednym ręku. W 1251 roku pod naciskiem zakonów, Mendog przyjął chrzest, a w 1253 otrzymał od papieża koronę i koronował się w Nowogródku jako jeden z dwóch w historii królów Litwy. Jednak, mimo koronacji, Litwa nie została uznana za królestwo. Mendog z powodzeniem walczył z sąsiadami tj. z Krzyżakami, Tatarami, Polską i Rusią. W 1261 porzucił chrześcijaństwo. Panowanie Mendoga zakończyło się gwałtownie w 1263 roku, po zabójstwie władcy. Po śmierci Mendoga państwo litewskie rozpadło się.
Mendoga godnie zastąpił w 1315 r. Giedymin (Gediminas), który rządził przez ponad 20 lat. Skuteczne rządy doprowadziły do umocnienia się państwa i dobrych stosunków z Królestwem Polskim (np. żoną Kazimierza Wielkiego była córka Giedymina, Aldona, która na chrzcie przyjęła imię Anna).
Olgierd i Kiejstut: synowie Giedymina, sprawowali rządy od 1344. W 1377 śmierć Olgierda, jednego z największych średniowiecznych polityków. Litwa znalazła się w trudnej sytuacji, ze względu na częste najazdy Krzyżaków.
Zmiany terytorialne Litwy od XII wieku do czasów współczesnych.
Po śmierci Kiejstuta władzę obejmuje syn Olgierda, Jagiełło (Jogaila). Wchodząc w sojusz z Polską, Jagiełło godzi się pojąć za żonę Jadwigę Andegaweńską i zostać królem Polski. Podpisuje w 1385 roku akt w Krewie, na mocy którego zobowiązuje się przyjąć chrzest od Polski, objąć chrystianizacją Litwę, a także według niektórych źródeł włączyć Litwę do Polski.
Witold książę litewski, syn Kiejstuta, odzyskuje ojcowiznę i od 1392 r. obejmuje panowaniem Wilno i całe Wielkie Księstwo Litewskie. Mądre reformy umacniają Litwę. Rozumie potrzebę utrzymywania dobrych stosunków z Polską, zawiera z Jagiełłą umowę wileńsko-radomską (1400-1401), na mocy której zostaje dożywotnim władcą Wielkiego Księstwa Litewskiego, a także uznaje się za wasala Polski.
15 lipca 1410 roku pod Grunwaldem (Zalgiris) ma miejsce największa bitwa europejskiego średniowiecza, w wyniku której rozgromiona zostaje doszczętnie cała armia krzyżacka, wspierana przez znamienitych rycerzy z całej Europy. Jest to jedno z największych zwycięstw militarnych w historii Polski i Litwy.
2 października 1413 została zawarta Unia horodelska która wprowadziła instytucję odrębnego wielkiego księcia na Litwie, wspólne sejmy i zjazdy polsko-litewskie, urzędy wojewodów i kasztelanów na Litwie, a litewską szlachtę zrównała z polskimi rodami. Po tej unii Litwa staje sie niezależnym politycznie państwem, na czele którego zasiada wielki książę. Pierwszym wielkim ksieciem byl Witold. Litwa zobowiązała się też do niezawierania sojuszów z wrogami Polski.
Wielki książę Witold (Vytautas) zmarł w Trokach w 1430 roku, pochowano go w katedrze wileńskiej, a okres jego panowania uznano za najświetniejszy w dziejach Litwy. Pozostawił potężne, samodzielne państwo, rozciągające się od Bałtyku po Morze Czarne, na wschodzie graniczące z Moskwą.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
