|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| arabski |
Amman |
monarchia konstytucyjna |
25 maja 1946 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 92,300 km2 |
5,76 mln |
dinar jordański (JOD) |
As-salam al-malaki al-urdoni |
Jordania ([Al-Urdunn], pełna nazwa: Jordańskie Królestwo Haszymidzkie, [Al-Mamlaka al-Urdunnijja al-Haszimijja]) - arabska monarchia konstytucyjna na Bliskim Wschodzie. Jordania graniczy z Izraelem (238 km), Zachodnim Brzegiem Jordanu (97 km), Syrią (375 km), Irakiem (181 km) i Arabią Saudyjską (744 km). Łączna długość granic wynosi 1635 km. Jordania posiada bardzo ograniczony dostęp do morza - Zatoki Akaba Morza Czerwonego. Długość wybrzeża wynosi zaledwie 27 km.
Ustrój polityczny: Kontury ustroju politycznego Węgier zostały zarysowane podczas obrad tzw. Trójkątnego Stołu (jesień 1989). Węgry są od tego czasu demokratyczną republiką o charakterze parlamentarno-gabinetowym. Jednoizbowy parlament wybierany co cztery lata w wyborach powszechnych i tajnych, częściowo metodą proporcjonalną, po części w okręgach jednomandatowych. Prezydenta wybiera Zgromadzenie Narodowe na okres pięciu lat (może kandydować na drugą kadencję). Rząd tworzy lider zwycięskiego ugrupowania - ma on zazwyczaj charakter koalicyjny. Na Węgrzech istnieją dwa główne ugrupowania: wywodząca się z czasów WRL Węgierska Partia Socjalistyczna (MSZP) oraz Partia Obywatelska Fidesz. Socjaliści współrządzą zazwyczaj z wywodzącymi się z antykomunistycznej opozycji liberałami (Związek Wolnych Demokratów).
Geografia: Jordania to kraj wyżynny, większość terenu zajmują równiny położone na wys. 700 - 1000 m n.p.m. Najwyższym wzniesieniem jest Dżabal Ramm (1754 m n.p.m.) położony w górach Dżabal-asz-Szara na zach. kraju. Znajduje się tu również najniższy punkt - depresja Morza Martwego 339 m p.p.m. Południowa część kraju to półpustynie noszące nazwy Moab i Idumea, na wschodzie rozciąga się pustynia Harra z dominującymi rozległymi pokrywami czarnych law wulkanicznych. Jedynie pn.-zach. część kraju posiada warunki naturalne sprzyjające rozwojowi osadnictwa umożliwiające prowadzenie upraw bez sztucznego nawadniania.
Przeważa klimat zwrotnikowy-kontynentalny suchy. Wyjątkiem są północno-zachodnie krańce, gdzie klimat jest umiarkowany kontynentalny.
Sieć rzeczną reprezentuje Jordan i jego główne dopływy. Spotyka się również rzeki okresowe. Niedobór wody to jeden z głównych problemów kraju - jedynym większym słodkowodnym akwenem jest sztuczny zbiornik King Talal na rzece Nahr az-Zarka.
Świat flory i fauny jest dosyć ubogi. Roślinność tworzą m.in. suche kolczaste krzewy, bylice, jaśminy, platany. Sporadycznie na pn.-zach. spotyka się lasy z sosną alpejską i dębem. Faunę reprezentują gatunki pustynne i stepowe. Większe ssaki to oryksy arabskie, szakale złociste, gazele i karakale (rysie stepowe).
Gospodarka: Jordania posiada bogate złoża fosforytów eksploatowane w okolicach Al-Rusajatai Szidja. Poza fosforytami wydobywa się sole potasowe, ropę naftową oraz rudy żelaza, miedzi i manganu. Dzięki temu rozwinęły się zakłady przetwórstwa ropy naftowej, hutnictwo żelaza, stali i metali nieżelaznych. Widoczny jest także rozwój przemysłu włókienniczego, odzieżowego i przetwórstwa spożywczego.
Rozwój rolnictwa jest w znacznym stopniu ograniczony, gdyż zaledwie 4% ziemi nadaje się pod uprawę. Uprawia się przede wszystkim pszenicę, jęczmień oraz ogórki, pomidory, figi, oliwki i winorośl. Na podobne trudności napotyka produkcja zwierzęca, gdyż pastwiska i łąki stanowią zaledwie 1% powierzchni kraju.
Historia: Pierwsze państwa w Jordanii pojawiły się co najmniej w XIII wieku p.n.e.. Zamieszkiwały je semickie plemiona Ammonitów, Edomitów i Moabitów W X wieku p.n.e. ziemie te podbiło królestwa izraelskie. Następnie wchodziły one w skład imperium asyryjskiego, Babiloni, Persji, imperium Seleucydów. Na południu kraju istniało od VI w. p.n.e. państwo Nabatejczyków podbite przez Rzymian w II w n.e., podobnie jak cała Jordania, przez krótki czas kraj ten należał do Palmyry.
Po podziale cesarstwa rzymskiego stał się częścią Bizancjum. Od V wieku w Jordanii żyli chrześcijańscy Arabowie - Ghassanidzi, którzy byli sojusznikami Bizancjum. W drugiej połowie lat 30. VII wieku Jordanię podbili muzułmanie i stała się ona częścią arabskiego kalifatu. W roku 1099 weszła na kilkadziesiąt lat w skład Królestwa Jerozolimy. Później była w rękach egipskich Mameluków. W latach 1517 - 1918 Jordanią rządzili Turcy.
W 1921 roku Wielka Brytania, której Liga Narodów przyznała mandat nad tym terytorium, stworzyła na wschód od rzeki Jordan emirat Transjordanii. W 1945 Transjordania przystąpiła do Ligi Arabskiej, a 22 marca 1946 roku uzyskała niepodległość i stała się królestwem rządzonym przez Abdullaha Husajna. Dwa lata później wojska jordańskie zaatakowały młode państwo Izrael i zajęły Zachodni Brzeg Jordanu (Cisjordanię) oraz Stare Miasto w Jerozolimie, które w 1950 roku formalnie przyłączono do królestwa. W roku 1951 został zamordowany król Abdullah Husajn. Rok później pozbawiono tronu jego chorego umysłowo syna Talala. Ostatecznie królem został syn Talala, Husajn ibn Talal. W latach 1956-1958 doszło do konfliktu politycznego z Wielką Brytanią i wydalono z Jordanii brytyjskich oficerów. W wyniku ofensywy armii izraelskiej w 1967 roku Jordania straciła ziemie na zachód od rzeki Jordan. Z zajętych przez Izrael terenów uciekło do Jordanii 200 tysięcy Palestyńczyków. We wrześniu 1970 roku doszło do ostrego konfliktu między władzami Jordanii i OWP ("Czarny Wrzesień"). Podczas wojny w 1973 roku wojska Jordanii walczyły na terytorium Syrii, nie atakując Izraela z własnego terytorium.
Po wybuchu pierwszej intifady król Jordanii zrzekł się w 1988 roku Cisjordanii na rzecz Palestyńczyków. W następnym roku król zgodził się na wybory parlamentarne i pozwolił na stopniową liberalizację kraju. W trakcie wojny w Zatoce Perskiej Jordania zachowała życzliwą neutralność w stosunku do Iraku, co pogorszyło jej stosunki z Zachodem. W 1994 roku zawarła pokój z Izraelem (stan wojny z tym krajem trwał formalnie od 1948 roku). Pięć lat później zmarł król Husajn, a nowym władcą Jordanii został jego syn Abdullah. Największym problemem współczesnej Jordanii jest wciąż trwający konflikt polityczny między ludnością autochtoniczną (Beduinami) i Palestyńczykami, którzy stanowią około połowy ludności tego kraju (część ma jordańskie obywatelstwo, a część to uchodźcy).
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
