|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| estoński |
Tallin |
republika |
20 sierpnia 1991 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 45,226 km2 |
1,33 mln |
korona estońska (EEK) |
Mu Isamaa |
Estonia (est. Eesti, Republika Estońska - Eesti Vabariik) - państwo w Europie Wschodniej, nad Morzem Bałtyckim, powstałe po I wojnie światowej. Graniczy z Łotwą od południa i z Rosją od wschodu.
Ustrój polityczny: Estonia jest republiką wielopartyjną. Ustrój polityczny kraju ukształtowała konstytucja z 1992 roku. Kładzie ona szczególny nacisk na dominację jednoizbowego parlamentu, który nazywa się Riigikogu. Jest on ciałem legislacyjnym, wybieranym w proporcjonalnych, 5-przymiotnikowych wyborach na 4 lata z 5% progiem wyborczym dla partii. W parlamencie zasiada 101 deputowanych. Mimo że prezydent posiada prawo weta wobec ustaw parlamentu, jego kompetencje ograniczają się do reprezentowania państwa i wskazania premiera po wyborach, których termin także on wyznacza. Głównym organem wykonawczym polityki państwa jest rząd, odpowiedzialny przed parlamentem. Parlament kontroluje go nie tylko przez votum zaufania/nieufności, ale także przez interpelacje i zapytania (tzw. godzina pytań do premiera w każdą środę).
Geografia: W skład Estonii wchodzi ponad 1500 wysp i wysepek w Zatoce Ryskiej (największe Sarema i Hiuma) o łącznej powierzchni 4,2 tys. km2 (9,2% powierzchni kraju). Zachodnie wybrzeże silnie rozczłonkowane, niskie, północne - wysokie i strome. Większość obszaru stanowią tereny nizinne (średnia wysokość 50 m) z najwyższym wzniesieniem Suur Munamägi, sięgającym 318 metrów n.p.m. Rzeźba polodowcowa (moreny, drumliny, ozy, jeziora). W południowej części wysoczyzna Pandivere (wys. do 166 m), na północy i północnym wschodzie wzniesienia Sakala, Otepää i Haanja (do 318 m). Klimat umiarkowany, przejściowy między morskim i kontynentalnym. Średnia temperatura w najchłodniejszym miesiącu (w lutym) wynosi od -6°C na wschodzie, do -2°C na zachodnich wyspach, w lipcu 16-17°C. Suma roczna opadów 600-700 mm, maksimum od lipca do września. Gęsta sieć rzeczna, zwłaszcza w południowej części, główne rzeki: Narwa, Ema, Parnawa; ponad 1000 jezior (ok. 5% powierzchni kraju), największe Pejpus (graniczne z Rosją). Estonia leży w strefie lasów mieszanych. Na ubogich glebach piaszczystych rosną bory sosnowe (z sosną zwyczajną), na glebach bardziej żyznych lasy świerkowe (ze świerkiem pospolitym), niekiedy ze znacznym udziałem dębu szypułkowego i innych drzew liściastych. Lasy zajmują ok. 18% powierzchni kraju, torfowiska (przeważnie wysokie) i tereny podmokłe - 20%. Na wschód od Tallina (na wybrzeżu Zatoki Fińskiej) Park Narodowy Lahemaa.
Gospodarka: Kraj przemysłowo-rolniczy. Do 1991 wchodził w skład nadbałtyckiego regionu ekonomicznego ZSRR, silnie uzależniony od importu surowców i paliw. Reforma systemu gospodarczego została zapoczątkowana przed uzyskaniem niepodległości. Estonia jako pierwsze z państw powstałych po rozpadzie ZSRR opuściła w 1992 strefę rublową. Obecnie dynamicznie rozwijający się kraj (średniorocznie 5-7 %, gospodarka oparta o usługi (65%). Przemysł to 30% PKB, a rolnictwo zaledwie 5%. Duża komputeryzacja państwa. Znaczne pozyskanie torfu. Silnie rozwinięty przemysł maszynowy, elektroniczny, drzewny i meblarski, chemiczny i spożywczy. Głównym ośrodkiem jest stolica Tallinn. Produkcja energii 8,8 TWh, piwa 95 mln litrów. Uprawa głównie jęczmienia, pszenicy, ziemniaków i żyta, w hodowli większe znaczenie ma trzoda i bydło mięsne. Pomyślnie rozwija się rybołówstwo - 104 tys. ton ryb. Port morski w Tallinie należy do większych na Bałtyku. Sieć drogowa liczy 28 tys. km, a jej uzupełnieniem jest 1180 km kolei. Coraz większe znaczenie ma turystyka (dochody przekraczają pół miliarda dolarów). Eksport 4,6 mld dolarów, import 6,2 mld dolarów. Wartość PKB w 2004 roku wyniosła 7,2 mld euro, czyli 5,4 tys. na mieszkańca. Bezrobocie: 10% (regiony zamieszkane przez Rosjan 20%).
Demografia: Estończycy stanowią 68,6% ludności (spis z 2006), Rosjanie 25,6% (głównie w Tallinie, Kohtla-Jarve i Narwie), Ukraińcy 2,1%, Białorusini 1,3%, Finowie 0,9%; pozostali to głównie Tatarzy, Łotysze, Żydzi, Polacy i Litwini. Od początków lat 90. spadek liczby ludności. Przyrost naturalny od 1991 ujemny. Wskaźnik urodzeń 8,7 (1997); w wieku do 14 lat 19% populacji, 65 lat i więcej 14%. Ludność miejska 69% (1997). Gęstość zaludnienia 29,4 osób na km2 (największa w północnej części, między Tallinem a Narwą). Główne miasta poza stolicą: Tartu, Narwa, Kohtla-Järve, Parnawa.
Historia: Ślady życia ludzkiego w Estonii sięgają mezolitu, od neolitu zasiedlanie tych terenów było już zjawiskiem stałym, a w III-II tysiącleciu p.n.e. pojawiły się plemiona ugrofińskie, z których wyłonili się pierwsi przodkowie późniejszych Estów. Nazwa Estowie, zaświadczona w starożytności (Tacyt), oznacza ludność Estonii powstałą z przemieszania ludów ugrofińskich z napływającymi ludami bałtyckimi, pokrewną pierwotnym plemionom litewskim i łotewskim oraz - prawdopodobnie - germańskim ze Skandynawii. Pod koniec I tysiąclecia n.e. rozpoczął się wyraźny rozwój gospodarczy, choć Estonia znalazła się w trudnym położeniu, między Słowianami wschodnimi, plemionami bałtyckimi i Dunami oraz wikingami, atakującymi ją od morza. Konsolidację państwa najpierw uniemożliwiły niszczycielskie najazdy wikingów i książąt z Rusi Kijowskiej, a od XII-XIII w. stały napór niemiecki (zbrojne misje biskupów z terenu Łotwy, działania zakonu kawalerów mieczowych i Krzyżaków). Prawie cała Estonia znalazła się pod władzą biskupa Ozylii, Dorpatu oraz zakonu krzyżackiego. Element niemiecki zdobył przewagę w warstwie rycerskiej (później wśród szlachty) oraz w miastach. Zapanowały stosunki wzorowane na istniejących w Niemczech (m.in. system lenny, rządząca warstwa panów feudalnych). Od XIII w. obszar obecnej Estonii i Łotwy, opanowany przez Niemców, nosił nazwę "Inflanty". Administracyjnie tworzył swoistą konfederację 5 państw: zakonnego, arcybiskupstwa ryskiego oraz biskupstw kurlandzkiego, dorpackiego i ozylijskiego. W 1236-1346 pn. część Estonii należała do Danii, następnie, w wyniku sprzedaży, znalazła się w państwie zakonnym, inflanckiej gałęzi Krzyżaków. Po walkach w XIV w. z arcybiskupem ryskim zakon zyskał pozycję hegemona w Inflantach, stracił ją po przegranej wojnie Krzyżaków z Polską i Litwą (Grunwald 1410). Od XV w. Inflanty coraz bardziej interesowały państwo moskiewskie, Polskę (wraz z Litwą), Danię i Szwecję. Wywołana przez cara Iwana IV Groźnego wojna inflancka (1558-1582) ogromnie osłabiła kraj. Estonia (Inflanty) związała się z Polską i Litwą, część jej zajęli Szwedzi i Duńczycy. W walce o Estonię zwyciężyli Szwedzi (1629 uzyskali część Polski), a 1645 zjednoczyli całą Estonię pod swym panowaniem. W XVI-XVII w. w Estonii ustaliła się różnorodna struktura wyznaniowa (katolicyzm, wyznania protestanckie, prawosławie) oraz struktura społeczna zapewniająca najwięcej przywilejów ludności niemieckiej (baronowie). Reformy dokonane w czasie rządów szwedzkich zniosły wielką własność feudalną oraz zmniejszyły zależność i obciążenia chłopów. Zaczęła się budzić narodowa świadomość estońska. W wyniku wojny północnej (1700-1721) Estonia przeszła pod panowanie Rosji. Car Piotr I Wielki zniósł reformy szwedzkie, zagwarantował przywileje niemieckiej części ludności - nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji chłopów, zaostrzenie sprzeczności społecznych i narodowościowych, co na długo zagwarantowało Rosji pełną lojalność niemieckiej części ludności. W 1816 car Aleksander I zniósł w Estonii poddaństwo chłopów. od lat 30. XIX w. zaczęło się rozwijać nowoczesne rolnictwo, następnie przemysł. Procesy te wiązały się z szybką emancypacją narodową Estończyków, których kultura (jakkolwiek wiele czerpała z kultury niemieckiej) rozwijała się niezależnie, wraz z tworzeniem się nowoczesnego narodu estońskiego. Walka z przewagą elementu niemieckiego skłoniła Estończyków do ostrożnego poparcia (od lat 80.) antyniemieckiej polityki rosyjskiej w Estonii oraz zdecydowanego oporu wobec nacisków rusyfikacyjnych. Estończycy szybko zaczęli opanowywać różne działy gospodarki.
24 lutego 1918 Estonia ogłosiła niepodległość - rozpoczęła się wojna estońsko-rosyjska 1918-1920. 2 lutego 1920 Rosja radziecka uznaje estońską niepodległość w traktacie w Tartu. Estonia została anektowana przez ZSRR w czerwcu 1940. Powstała Estońska SRR. W 1991 r. Estonia wraz z innymi republikami ZSRR odzyskały niepodległość. Obecnie Estonia należy do Unii Europejskiej i NATO.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
