|
| Język | Stolica | Ustrój | Niepodległość |
| hiszpański |
Santiago de Chile |
republika |
18 września 1810 |
| Powierzchnia | Ludność | Jednostka monetarna | Hymn |
| 756,950 km2 |
15,98 mln |
peso chilijskie (CLP) |
Dulce Patria |
Chile (Republika Chile - República de Chile) - państwo w Ameryce Południowej, ciągnące się długim pasem na zachodnim wybrzeżu kontynentu nad Oceanem Spokojnym. Graniczy z Peru, Boliwią i Argentyną. Do Chile należą liczne wyspy przybrzeżne i wyspy na otwartym oceanie: Juan Fernández, Wyspa Wielkanocna, Sala y Gómez, San Ambrosio i San Félix.
Ustrój polityczny: Chile jest republiką. Konstytucja pochodzi z 1981 (ze zmianami 1989 i 1993). Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 6-letnią kadencję (bez prawa reelekcji). Obecnym prezydentem jest Michelle Bachelet. Prezydent mianuje członków rządu, którego jest szefem, ma prawo wprowadzić stan wyjątkowy na 20 dni, mianuje kilku senatorów, jest przewodniczącym Krajowej Rady Bezpieczeństwa, posiada inicjatywę ustawodawczą. Poprawka z 1989 do konstytucji pozbawiła prezydenta prawa do rozwiązania parlamentu. Rozszerzyła także skład Krajowej Rady Bezpieczeństwa o 1 członka - kontrolera generalnego. Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres Narodowy: Izba Deputowanych (Cámara de Diputados), wybierana w wyborach powszechnych na 4 lata, oraz Senat, o kadencji 8-letniej (co 4 lata połowa składu ulega odnowieniu), w większości wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich, częściowo mianowany przez prezydenta, Sąd Najwyższy i Krajową Radę Bezpieczeństwa (senatorami są dożywotnio wszyscy byli prezydenci). Władzę wykonawczą sprawuje prezydent i odpowiedzialny przed nim rząd.
Geografia: Całkowita granica lądowa: 6171 km, długość granicy morskiej: 6435 km,długość granic z sąsiadującymi państwami: Argentyna 5150 km, Boliwia 861 km, Peru 160 km.
• Najwyższy punkt: Ojos del Salado, 6885 m n.p.m.
• Najniższy punkt: Ocean Spokojny, 0 m.
Gospodarka: Chile jest jednym z lepiej rozwiniętych gospodarczo krajów Ameryki Południowej, o produkcie krajowym brutto 11 300 dolarów na 1 mieszkańca (2005) i o wysokim średniorocznym tempie wzrostu produktu krajowego brutto - 7% w 1985-1989 (10,0% w 1989). Chile jest jednym z bardziej zadłużonych krajów Ameryki Południowej i jednym z nielicznych krajów świata, którego zadłużenie zagraniczne zmniejsza się (z 21,1 mld dolarów w 1986 do 18,2 mld dolarów w 1989), m.in. dzięki zamianie zadłużenia na akcje. Podstawą gospodarki jest przemysł (z dużym udziałem górnictwa) oraz rolnictwo. W kraju wydobywa się rudy miedzi (1 miejsce w świecie, m.in. w Chuquicamata, Potrerillos, El Teniente), cynku, molibdenu, żelaza, nitratyn (saletra chilijska 1 miejsce głównie w północnym Chile), boraks, złoto, srebro, ropę naftową i gaz ziemny (południowe Chile i Ziemia Ognista), węgiel kamienny. Produkcja energii elektrycznej 18,4 mld kWh 1990). Główne gałęzie przemysłu przetwórczego: spożywczy (mięsny, cukrowniczy, młynarski, winiarski), włókienniczy (zwłaszcza bawełniany, głównie w Tomé, Concepción, Valparaíso), chemiczny, hutnictwo miedzi (Chuquicamata, Potrerillos) i żelaza oraz rafinerie ropy naftowej, przemysł maszynowy, cementowy, papierniczy, skórzany.
Historia: Indianie przybyli na terytorium Chile ok. 600 r. p.n.e. Północą część osiedliło plemię Aymara, zajmujące się uprawą kukurydzy oraz hodowlą lam i alpak. Obszary górskie zamieszkali Indianie Diaguita. Południową część i centralną część dzisiejszego kraju zamieszkali Araukanie, żyjący z hodowli, myślistwa, rybołówstwa i uprawy ziemi. W pierwszej połowie XVI wieku ziemie te częściowo zajęli Inkowie, przewyższający pozostałe plemiona pod względem cywilizacyjnym.
Hiszpanie w 1535 roku rozpoczęli podbój Chile, wyniku porozumienia z Portugalią na mocy, którego, mieli prawo do zajmowania ziem na zachód od Brazylii. Pod przywództwem Diego de Almargo i Pedro de Valdivia Hiszpanie do 1550 roku podbili północną i środkową część Chile. W 1541 roku powstała kapitania Chile, należąca administracyjnie do wicekrólestwa Peru. Pod rządami Hiszpanów autochtoniczni Indianie masowo wymierali na choroby zakaźne z powodu chorób zakaźnych przywiezionych przez nowych osadników. Konkwistadorzy zastosowali politykę rabunkową względem Indian. Wprowadzili system "encomienda" polegający na przyznaniu ziem Indianom w zamian za co musieli oni pracować przez 160 dni na ziemiach hiszpańskiego właściciela. Granicę rządów konkwistadorów wyznaczała na południu rzeka Bío Bío, za którą istniało wolne państwo Araukanów.
W okresie konkwistadorskim najszybciej rozwijała się centralna część kraju, północ oraz południe rozwijały się wolniej.
W 1810 roku wybuchło powstanie antyhiszpańskie. W 1818 roku Chile stała się niezależną republiką. W 1859 r. przyłączono do Chile także Araukanię. W latach 1879-1884 Chile prowadziło wojnę (tzw. wojnę saletrową) z Boliwią (która w wyniku wojny utraciła dostęp do morza) oraz Peru. Chile uzyskało tereny bogate w złoża saletrowe i praktycznie zmonopolizowało światowy rynek. W tym okresie zasiedlono północne obszary. Na południu odkryto ropę naftową oraz gaz ziemny. Nastąpił przypływ fali emigracji głównie z Niemiec oraz Chorwacji. W 1906 r. trzęsienie ziemi dotknęło Chile czyniąc poważne szkody. W czasie II wojny światowej Chile zachowało status neutralny, w 1943 roku, zerwało stosunki dyplomatyczne z Państwami Osi. Następnie w 1945 przystąpiło do ONZ. W latach 1938-1952 w rządzie brały udział partie lewicowe(tzw. front ludowy), 1964-1970 rządziła chrześcijańska demokracja, 1970-1973 rządy Jedności Ludowej (koalicja partii lewicowych oraz Komunistycznej Partii Chile). Prezydentem został, człowiek lewicy Salvador Allende, za którego rządów przyśpieszono reformę rolną, znacjonalizowano banki, część przedsiębiorstw przemysłowych. Działania te przyczyniły się do masowych strajków. Allende zdecydował się przeprowadzić plebiscyt, w którym obywatele mieli się opowiedzieć za kontynuacją jego rządów albo przeciw. Ogłoszenie terminu plebiscytu miało nastąpić 11 września 1973 r.
Artykuł z Wikipedii, opublikowany na licencji GNU FDL.
Link do oryginalnej wersji/Autorzy hasła.
|
Menu
